Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ-Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

ΓΑΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΙΚΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

   Η γέννηση κοριτσιού δεν έφερνε χαρά. Αιτία ήταν ότι το κορίτσι δεν αποτελούσε άτομο ικανό για εργασία αλλά και γιατί θα υπήρχε και η υποχρέωση προίκας . Για τους φτωχούς πολυφαμελίτες ανθρώπους, το βάρος της προίκας ήταν πολύ μεγάλο. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο της εγκατάλειψης του κοριτσιού ή της εκμετάλλευσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νόμος επέτρεπε την πώληση παιδιού μετά τη γέννησή του, αλλά μόνο σε πολύ φτωχούς γονείς. Σκοπός της προίκας ήταν η συντήρηση των παιδιών. Γι αυτό κι όταν πέθαινε η γυναίκα η προίκα ανήκε στα παιδιά της. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σύζυγος, αν και διαχειριζόταν την προίκα ,δεν μπορούσε εύκολα να την σπαταλήσει. Η γυναίκα μάλιστα μπορούσε να προσφύγει σε δικαστήριο, αν έκρινε ότι ο άντρας της δεν διαχειριζόταν σωστά την προίκα της. Αν πάλι χήρευε η σύζυγος, τότε γινόταν αυτή διαχειριστής της περιουσίας του μακαρίτη και προστάτης των παιδιών. Με άλλα λόγια αναγνωριζόταν ως αρχηγός της οικογενείας, φτάνει να μην ξαναπαντρευόταν. Τα κορίτσια που δεν είχαν προίκα πήγαιναν σε μοναστήρι  καθώς δεν υπήρχε περίπτωση να παντρευτούν. Το μοναχικό βίο ακολουθούσαν και οι γυναίκες της μέσης και ανώτερης τάξης συνήθως μετά το θάνατο του άνδρα τους ή μετά από κάποια συμφορά. Τα κορίτσια  ετοιμάζονταν για το γάμο από την ηλικία  των  12 ή 13 ετών και τα αγόρια από τα 14 ή 15. Η αιτία που κρινόταν κατάλληλη για γάμο μια τόσο μικρή ηλικία ήταν η μεγάλη θνησιμότητα της εποχής. Οι γάμοι γινόταν με προξενιά και η μεσολάβηση της προξενήτρας γινόταν με αμοιβή. Τον πρώτο και τελευταίο λόγο τον είχε ο πατέρας . Αργότερα με τη νομοθεσία των Ισαύρων - στην προσπάθειά τους να ενισχύσουν τη μητέρα και να ισχυροποιήσουν τους οικογενειακούς θεσμούς - απαιτείται η συγκατάθεση και των δύο γονέων για τη σύναψη γάμου. Όμως όταν οι Μακεδόνες ανήλθαν στην εξουσία επανέφεραν σε ισχύ την πατρική εξουσία στο θέμα του γάμου. Ο νόμος δεν επέτρεπε το γάμο για τα κορίτσια κάτω των δώδεκα και τα αγόρια κάτω των δεκατεσσάρων ετών. Πριν από το γάμο γινόταν ο αρραβώνας και υπογράφονταν τα συμβόλαια που καθόριζαν την προίκα που θα έδινε η νύφη και τα δώρα του γαμπρού. Μετά την τέλεση του μυστηρίου ακολουθούσε γλέντι στο σπίτι του γαμπρού. Παρά την αντίρρηση της εκκλησίας το κράτος επέτρεπε το διαζύγιο «κοινή συναινέσει».

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ  ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗΣ, ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ:

Η οικογένεια είναι αυτοδύναμη οντότητα, περιστοιχισμένη από ένα αόρατο τείχος που τη χωρίζει από τον υπόλοιπο κόσμο. Οποιοσδήποτε δεν είναι στενά δεμένος μαζί της, έστω και φίλος, μπορεί, εισχωρώντας στον εσωτερικό αυτό κύκλο, να ξελογιάσει τις γυναίκες, να μάθει τα οικογενειακά μυστικά και γενικά να διαταράξει την οικογενειακή τάξη. Μια καλή σύζυγος, είναι η μισή ζωή, η υπόσχεση για μια καλή τύχη. Οι σύζυγοι πρέπει να είναι πιστοί και να αποφεύγουν τον δεύτερο γάμο όταν χηρεύουν. Η ανατροφή των παιδιών αντιμετωπίζεται επίσης με μεγάλη σοβαρότητα. Τα παιδιά οφείλουν να φοβούνται και να σέβονται τον αρχηγό της οικογένειας, αλλά αυτή η στάση πρέπει να είναι απόρροια καλής ανατροφής και όχι τιμωρίας και ξυλοδαρμού. Τα ανύπαντρα  κορίτσια δεν επιτρέπεται, βέβαια, να εκτίθενται στο βλέμμα των ανδρών που δεν είναι συγγενείς. Αυτός ο περιορισμός των γυναικών, συζύγων και θυγατέρων, προκύπτει έμμεσα και από άλλα κείμενα της εποχής.H Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι οι γυναίκες, όταν έβγαιναν στο δρόμο, κάλυπταν προσεκτικά το πρόσωπό τους.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΔΡΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ:

Η θέση της γυναίκας μέσα στην οικογένεια ήταν κατώτερη από αυτή του άνδρα. Ένα κορίτσι από τη γέννησή του ακόμα αντιμετωπιζόταν διαφορετικά, γιατί ταυτιζόταν με την υποχρέωση της οικογένειας να το προικίσει. Μάλιστα η εγκατάλειψη και η εκμετάλλευση των κοριτσιών ήταν συνηθισμένο φαινόμενο, ιδιαίτερα κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, γι’ αυτό θεσπίστηκαν και κάποιοι ανάλογοι νόμοι. Για την εκκλησία ο άνδρας και η γυναίκα ήταν ισότιμοι, όσον αφορά το σχηματισμό οικογένειας. Έτσι χάρη στην ιδιότητα της μητρότητας η γυναίκα καταξιωνόταν κοινωνικά. Ύστερα από την Εκλογή του Λέοντα Γ΄ του Ίσαυρου (726) μειώθηκε η παντοδυναμία του πατέρα, με  ισότητα στην οικογένεια. Οι Μακεδόνες επανέφεραν την πατρική εξουσία και η γυναίκα μόνο ως χήρα γινόταν αρχηγός της οικογένειας. Με το γάμο η γυναίκα γινόταν κύριος μιας περιουσίας

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ:

  Ο ρόλος της μάνας  ήταν αυτός που ολοκλήρωνε τη γυναίκα ως προσωπικότητα. Σε περίπτωση αδυναμίας τεκνοποίησης μπορούσε ο σύζυγος να ζητήσει διαζύγιο.Η μάνα ήταν αυτή που συντόνιζε την οικογένεια και αυτή που ήταν υπέυθηνη για την ανατροφή των παιδιών.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ

Ο ρόλος του πατέρα ήταν ο κυρίαρχος μέσα στην οικογένεια.Φρόντιζε για το μέλλον των παιδιών του και έπαιρνε όλες τις δύσκολες αποφάσεις.Ο λόγος του ήταν νόμος παρ'όλο που ο ίδιος έλειπε συχνά από το σπίτι για να ασχολείται με τα κοινά και την πολιτική ζωή.

ΑΠΙΣΤΙΑ

Η μοιχαλίδα γυναίκα μπορούσε να σκοτωθεί από το σύζυγό της. Αργότερα επί Λέοντος Σοφού η ποινή αυτή μετριάσθηκε σε κόψιμο της μύτης και διαπόμπευση. Εννοείται ότι η ποινή που ίσχυε για τις γυναίκες μοιχαλίδες δεν εφαρμοζόταν στους άνδρες μοιχούς. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος φωνάζει: "ου δέχομαι ταύτην την νομοθεσίαν, ουκ επαινώ την συνήθειαν".  Από την άλλη,ο άντρας θεωρείται μοιχός μόνο όταν έχει σχέση με παντρεμένη γυναίκα και μάλιστα μοιχός όχι έναντι της γυναικός του, αλλά μόνο έναντι του συζύγου της άλλης γυναίκας.

ΔΙΑΖΥΓΙΟ

Οι λόγοι διαζυγίου για τη γυναίκα ήταν:

1.Η μοιχεία.Σ’ αυτό το θέμα υπήρχε άνιση μεταχείριση, αφού οι εξωσυζυγικές σχέσεις του άντρα με γυναίκα άγαμη, διαζευγμένη ή χήρα συνιστούσαν πορνεία και όχι μοιχεία

2.Η κατηγορία για μοιχεία χωρίς απόδειξη.

3.Η  μη εκτέλεση των συζυγικών καθηκόντων για 3 χρόνια.

4.Οι ποινικά κολάσιμες πράξεις του άνδρα, όχι μόνο απέναντί της.

5.Η παραφροσύνη (επί Λέοντος ΣΤ΄)

 Οι λόγοι διαζυγίου για τον άνδρα ήταν:

1.Η ανάρμοστη συμπεριφορά της γυναίκας,κατηγορία για πορνεία.

2.Η επιβουλή της ζωής του.

3.Εάν ήταν λεπρή.

• Το συναινετικό διαζύγιο ίσχυε στο Βυζάντιο, όμως η πίεση της Εκκλησίας οδήγησε τον

Ιουστινιανό σε απαγόρευση του. Ο Ιουστίνος επέτρεψε και πάλι το συναινετικό διαζύγιο, αλλά με την Εκλογή καταργήθηκε αυτή η διάταξη. Τέλος οι Μακεδόνες επανέφεραν τις ιουστινιάνειες ρυθμίσεις και σύμφωνα με τον Πρόχειρο Νόμο και τα Βασιλικά το συναινετικό διαζύγιο ίσχυε μόνο εφόσον οι τέως σύζυγοι έμπαιναν σε μοναστήρι.

• Οι βυζαντινοί βασιλείς επεδίωκαν την ενίσχυση των οικογενειακών θεσμών και τον περιορισμό του διαζυγίου. Μάλιστα ο Λέων Γ΄ κατήργησε το συναινετικό διαζύγιο.

• Στη Ρώμη κατά τη διάρκεια του 9ου αιώνα επιτρεπόταν το διαζύγιο, όταν το ήθελε ο ένας σύζυγος.Αντίθετα στο Βυζάντιο το ελεύθερο διαζύγιο είχε καταργηθεί από τον 8ο αιώνα. Επιπλέον η χωριστή ιδιοκτησία αντικαταστάθηκε από το αδιαίρετο σύνολο της οικογενειακής περιουσίας (προίκα + προγαμιαία δωρεά). Μετά τον θάνατο του συζύγου η περιουσία μπορούσε να μοιραστεί εξίσου στη γυναίκα και στα παιδιά.

Παλλακίδες

• Το βυζαντινό δίκαιο δικαιολογούσε το διαζύγιο για παλλακεία μόνο όταν ο άνδρας έφερνε την παλλακίδα στο σπίτι, γεγονός που σύμφωνα με τον Πρόχειρο νόμο θεωρούνταν πορνεία, ενώ ο Λέων ΣΤ΄ κατέστησε νομικά αδύνατη την ύπαρξη της παλλακείας.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Η γυναίκα της βυζαντινής περιόδου ζούσε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής της στο σπίτι.Δεν ήταν ευπρεπές να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με τους άνδρες, παρά μόνο αν ήταν πολύ στενά συγγενικά της πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ο πατέρας, ο σύζυγος και οι αδελφοί. Συχνά έτρωγε σε χωριστή αίθουσα, όπως σε χωριστά δωμάτια από τους άντρες περνούσε την ημέρα της. Από πολύ μικρή μάθαινε "τα του οίκου", ενώ οι γραμματικές γνώσεις της περιορίζονταν συνήθως σε γραφή και ανάγνωση. Κάποιες γυναίκες αποκτούσαν και ευρύτερη μόρφωση.Στη διάρκεια της μακραίωνης βυζαντινής ιστορίας, αναφέρονται πολλές μορφωμένες και καλοαναθρεμμένες γυναίκες.Οπωσδήποτε, όμως, οι γυναίκες δεν μπορούσαν να πάνε στην ανώτατη εκπαίδευση.Σ’ όλη την κοινωνική κλίμακα του Βυζαντίου, η σύζυγος ήταν πριν απ’ όλα η κυρία του σπιτιού κι ύστερα, αν παρέμεινε ακόμη έστω και λίγο ωραία και νέα, ήταν ερωμένη. Το να ήταν κάποια γυναίκα νοικοκυρά σ’ ένα σπίτι μέσου μεγέθους στο Βυζάντιο δεν ήταν εύκολο πράγμα.Στον επαγγελματικό τομέα ο ρόλος της γυναίκας ήταν μικρός. Γυναίκες των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων δούλευαν στα χωράφια και στα εργοστάσια της οικογένειας τους. Λίγες γυναίκες, μορφωμένες, ήταν ιατροί που θεράπευαν το γυναικείο πληθυσμό. Άλλες, οι λεγόμενες κοινές, ζούσαν στα μιμαρεία και στα καπηλεία.

ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι γυναίκες φοράνε χιτώνες. αλλά πάντα μακριούς, με επίσης μακριά, φαρδιά μανίκια που καλύπτουν τελείως τα χέρια, μια και την εποχή εκείνη η γυναίκα έπρεπε να κρύβει το σώμα της, αλλιώς θα τη θεωρούσαν ανήθικη. Πάνω από τον χιτώνα φοράνε άλλα πρόσθετα κομμάτια ύφασμα που είτε πέφτουν ελεύθερα επάνω τους, όπως είναι ο μανδύας που στηρίζεται στους ώμους και στερεώνεται μπροστά με μια καρφίτσα (πόρπη), είτε είναι σαν μακρύ γιλέκο, είτε σαν παλτό.  Οι γυναίκες ρίχνουν επάνω τους εσάρπες και μακριές μαντήλες που πάντα καλύπτουν και το κεφάλι τους. Πολύ λίγες γυναικείες μορφές είναι είναι με γυμνό κεφάλι («ασκεπείς») και λυτά μαλλιά, όπως είναι η Μαρία η Μαγδαληνή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΑΡΖΗ ΘΟΔΩΡΟΥ,Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ,Eκδόσεις Φιλοππότη,Αθήνα 1997

ΒΑΚΑΛΟΥΔΗ Δ.ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ,ΚΑΛΛΙΣΤΕΙΑ ΚΑΙ ΓΑΜΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ,Eκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε.

ΒΑΛΤΕΡ ΖΕΡΑΡ,Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ,Eκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα,Αθήνα 1994

ΓΚΙΡΤΖΗ ΜΑΡΙΑ,ΓΑΜΗΛΙΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟ ΓΑΜΟ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

ΑΦΕΝΤΡΑ Γ. ΜΟΥΤΖΑΛΗ,Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

            

                                                     Μαθήτριες:Αμαλία Μπεκατώρου,Ραφαέλλα Ράντζου